غربت مرد حق و جان علوى،

غریب: دور از وطن، دور از فهم و ادراک، شگفت و کم یاب.

جان باقیی: یعنی هستی جاودان وروح پیوسته با نیستان حقیقت، به شمس «خورشید» تشبیه شده است.

 شمس جان: یعنى روح انسان درین جهان مادى غریب است بدان مناسبت که از وطن اصلى خویش بدور افتاده و نیز براى آن که شناخت وى دشوار است و هر کس نمى‏تواند روح را بشناسد ولى معنى نخستین ترجیح دارد زیرا مولانا غربت جان را در دفتر سوم تفسیر و شرح کرده است بدین گونه:

            چونک هر جزوى بجوید ارتفاق             چون بود جان غریب اندر فراق‏

            گوید اى اجزاى پست فرشیم             غربت من تلخ‏تر من عرشیم‏[1]

اگرچه دراین ابیات سخنی ازشمس تبریزی نبود،اما هرجا که مولانا به کلمهْ «شمس» برمی خورد درکنار مضامین خود هاله یی از شور وهیجان وسوز واشتیاق می سازد دراین ابیات نیز چنین است.

   ( 119) در تمام جهان مثل شمس غریبى وجود ندارد شمس همان آفتاب جان است که محیط بر زمان بوده دیروز و فردائى ندارد.

مقایسه جان و ولى که شمس معنوى است با آفتاب خارجى،

اثیر: کره‏ى آتش که یکی از عناصر چهارگانهْ هستی در جهانشناسی قدیم است.

 ( 120) شمس که در عالم طبیعت وجود دارد اگر چه یکه و تنها است ولى مثل او را در خارج مى‏توان تصور کرد.( 121) ولى شمسى که از او فضاى عالم طبیعت بوجود آمده نه در خارج نظیر دارد.

منظور مولانا ازشمس جان ،همان روح پیوسته به حق است . همان که هستی افلاک وملکوت آسمانها ازاوست وآن آفتاب حقیقت است. ازاین آفتاب حقیقت نه صورت ذهنی می توام ساخت ونه درعالم خارج نظیر آن را می توان یافت.

معرفت ولى دشوار است،      

گُنج: اسم مصدر است از گنجیدن بمعنى قرار گرفتن چیزى در چیز دیگر بى‏کمى و کاستى، حد و وسعت ظرف نسبت بمظروف.

   (122) و نه در خیال مانند او را مى‏توان تصور کرد.

مولانا آفتاب حسى را با شمس حقیقت مقایسه مى‏کند از آن رو که نظیر اولین قابل فرض و تصور است ولى دومین در تصور نمى‏گنجد و ذهن و ادراک بشرى بر آن محیط نمى‏شود و نمى‏تواند آن را متمیز ومشخص کند و معلوم است که چیزى تا در ذهن تشخص و امتیاز پیدا نکند مثل و شبیه آن را نمى‏توان در تصور آورد.